Ngày nay, di tích lịch sử cách mạng cấp Quốc gia này không chỉ là “địa chỉ đỏ” để giáo dục truyền thống mà còn là một điểm đến du lịch nông thôn độc đáo, mang đến cho du khách những trải nghiệm sâu sắc về lịch sử và văn hóa bản địa.
Ảnh: TITC
Trong bối cảnh cuộc chiến tranh diễn ra vô cùng khốc liệt, đặc biệt là tại vùng cát trắng ven biển Tam Kỳ, việc xây dựng một hệ thống công sự ngầm là yêu cầu sống còn để bảo vệ lực lượng cách mạng và người dân. Từ tháng 5/1965, với quyết tâm “một tấc không đi, một ly không rời”, quân và dân Kỳ Anh (sau này là xã Tam Thăng) đã bắt tay vào đào địa đạo. Việc đào hầm được thực hiện hoàn toàn bằng những dụng cụ thô sơ như cuốc, xẻng, xà beng, và được thực hiện một cách bí mật, khẩn trương, chủ yếu vào ban đêm. Lực lượng tham gia không chỉ có bộ đội, du kích mà còn có đông đảo phụ nữ, nông dân và thanh thiếu niên. Nhờ sự đồng lòng, hệ thống địa đạo đã hoàn thành sau hai năm, trở thành một pháo đài cát vững chãi.
Đình Thạch Tân. Ảnh: TITC
Hệ thống địa đạo Kỳ Anh có tổng chiều dài lên tới 32km, chạy dài qua hai thôn Thạch Tân và Vĩnh Bình, len lỏi dưới những ngôi nhà dân, lùm cây, giếng nước và thậm chí cả dưới nền ngôi đình làng Thạch Tân cổ kính. Với cấu trúc hình ô bàn cờ, quanh co uốn khúc, địa đạo có nhiều ngõ ngách, giúp dễ dàng ẩn nấp và chiến đấu. Chiều cao chỉ khoảng 0,8 – 1m và rộng 0,5 – 0,8m, đủ cho một người di chuyển. Các miệng hầm được ngụy trang tài tình dưới những đống rơm, gốc tre, hay trong các giếng làng, khiến địch khó lòng phát hiện. Chính vì được xây dựng và bảo vệ bởi cả cộng đồng, địa đạo Kỳ Anh còn được mệnh danh là “địa đạo trong lòng dân”.
Cửa hầm cứu thương sau lưng Đình Thạch Tân. Ảnh: TITC
Sau chiến tranh, địa đạo bị hư hỏng và sụt lún theo thời gian. Tuy nhiên, nhận thấy giá trị lịch sử to lớn, chính quyền địa phương đã nhiều lần tiến hành trùng tu, tôn tạo. Đặc biệt, vào dịp Festival Di sản Quảng Nam lần thứ VI năm 2017, địa đạo Kỳ Anh đã được khôi phục và đưa vào khai thác du lịch. Việc này không chỉ giúp bảo tồn di sản mà còn mở ra một hướng đi mới cho du lịch nông thôn tại địa phương.
Bên trong địa đạo Kỳ Anh. Ảnh: TITC
Đến với địa đạo Kỳ Anh ngày nay, du khách sẽ được lắng nghe những câu chuyện lịch sử hào hùng từ chính những người dân bản địa, những nhân chứng sống của một thời kháng chiến. Du khách có thể khám phá những đường hầm được khôi phục, ghé thăm hầm chỉ huy, nhà trưng bày với nhiều hiện vật lịch sử. Sự kết nối giữa di tích và đời sống nông thôn là điểm nhấn đặc biệt. Khám phá địa đạo, du khách còn có thể trải nghiệm các hoạt động khác như thăm làng nghề dệt chiếu cói Thạch Tân truyền thống, thưởng thức những món ăn dân dã, đậm chất địa phương.
Một trong những cửa hầm địa đạo. Ảnh: TITC
Được biết, chính quyền địa phương cũng đang có những kế hoạch phát triển du lịch sinh thái kết hợp với khu vực Bãi Sậy – Sông Đầm, tạo nên một chuỗi trải nghiệm du lịch nông thôn liền mạch và phong phú. Sự kết hợp giữa du lịch lịch sử và văn hóa bản địa đã biến địa đạo Kỳ Anh trở thành một điểm đến không thể thiếu trong các tour du lịch về nguồn khi đến với nơi này.
Cây rỏi cổ thụ, nơi làm đài quan sát của dân quân địa phương. Ảnh: TITC
Năm 1997, Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã công nhận Địa đạo Kỳ Anh là di tích lịch sử cách mạng cấp Quốc gia. Đây không chỉ là niềm tự hào của người dân Quảng Nam lúc bấy giờ mà còn là di sản quý báu của cả dân tộc. Địa đạo Kỳ Anh, cùng với địa đạo Vĩnh Mốc (Quảng Trị) và địa đạo Củ Chi (TP. Hồ Chí Minh), được xem là một trong ba hệ thống địa đạo lớn và quy mô nhất Việt Nam. Những chiến công oanh liệt đã đi vào lịch sử, và di tích này là minh chứng sống động cho tinh thần chiến đấu kiên cường, bất khuất của nhân dân Việt Nam.
Du khách đến đây không chỉ để tìm hiểu về quá khứ mà còn để chiêm nghiệm về ý nghĩa của hòa bình và sự kiên cường của con người. Địa đạo Kỳ Anh mang lại một giá trị giáo dục vô cùng to lớn, đặc biệt đối với thế hệ trẻ, giúp họ hiểu thêm về lịch sử, trân trọng những gì đã có và tự hào về truyền thống anh hùng của dân tộc.
Trung tâm Thông tin du lịch
