(TITC) – Giữa đại ngàn Tây Bắc hùng vĩ hay trên những triền núi cao nguyên bạt ngàn, không chỉ có cảnh sắc thiên nhiên kỳ vĩ mà còn ẩn chứa một di sản văn hóa sống động: thổ cẩm. Hơn cả những tấm vải dệt thủ công, thổ cẩm là tiếng nói của lịch sử, là biểu tượng của bản sắc, và giờ đây, đang trở thành một mạch nguồn kinh tế bền vững, góp phần nâng cao đời sống của đồng bào các dân tộc thiểu số thông qua du lịch.
Thổ cẩm Dao đỏ Sapa
Thổ cẩm – Bức tranh đa sắc của các dân tộc Việt Nam
Thổ cẩm là một loại vải được dệt bằng khung dệt thô sơ, với những họa tiết và màu sắc đặc trưng riêng của mỗi dân tộc. Đây không chỉ là sản phẩm phục vụ nhu cầu may mặc, sinh hoạt mà còn chứa đựng tri thức bản địa, tín ngưỡng, phong tục tập quán và lịch sử của cộng đồng.
Dân tộc Thái: Thổ cẩm Thái nổi bật với những gam màu trầm ấm như đen, nâu, chàm, điểm xuyết các họa tiết hình học tinh xảo, hoa văn cây cối, chim muông cách điệu. Kỹ thuật dệt khéo léo tạo nên những sản phẩm mềm mại, bền đẹp, thường được dùng trong trang phục truyền thống, chăn, gối, khăn trải bàn. Đặc biệt, thổ cẩm Thái Đen (Sơn La, Điện Biên) thường có hoa văn hình con vật gắn liền với đời sống tâm linh.
Dân tộc Mông: Thổ cẩm Mông mang vẻ đẹp rực rỡ với sự kết hợp của các gam màu tươi sáng như đỏ, vàng, xanh, trắng trên nền chàm. Họa tiết trên thổ cẩm Mông thường là những hình học phức tạp, hình xoáy ốc, tam giác, đường ziczac, được tạo nên bằng kỹ thuật thêu, ghép vải, batik sáp ong độc đáo. Đây là những biểu tượng thể hiện quan niệm về vũ trụ, vạn vật của người Mông.
Dân tộc Dao: Thổ cẩm Dao đặc trưng bởi sắc đỏ làm chủ đạo, kết hợp với đen, trắng, xanh. Họa tiết thường là chữ vạn, hình người, chim, cây cối, được thêu tỉ mỉ trên nền vải chàm. Trang phục của người Dao, đặc biệt là phụ nữ, luôn được thêu dệt rất công phu, thể hiện sự khéo léo và óc thẩm mỹ của người phụ nữ.
Các dân tộc khác: Ngoài ra, thổ cẩm của người Tày, Nùng, Chăm, K’Ho, Ê Đê… mỗi dân tộc đều có những nét riêng biệt về màu sắc, hoa văn, kỹ thuật dệt, tạo nên một kho tàng văn hóa thổ cẩm vô cùng phong phú và đa dạng của Việt Nam.
Với những giá trị độc đáo ấy, thổ cẩm không chỉ là tài sản văn hóa mà còn là tiềm năng to lớn cho phát triển kinh tế, đặc biệt là qua con đường du lịch.
Từ khung dệt thô sơ đến điểm sáng kinh tế du lịch
Với thổ cẩm, nhiều người phụ nữ dân tộc thiểu số đã tìm thấy con đường mới để bảo tồn nghề, phát triển kinh tế và vươn lên làm chủ cuộc sống. Sự kết hợp giữa nghề dệt thổ cẩm và du lịch đã tạo nên một mô hình bền vững, mang lại nguồn thu nhập ổn định và ý nghĩa.
Tại nhiều bản làng, phụ nữ dân tộc chính là những người nắm giữ bí quyết dệt thổ cẩm. Họ không chỉ là nghệ nhân mà còn trở thành những “đại sứ” mang văn hóa bản địa đến gần hơn với du khách.
Làng Poom Coọng, Mai Châu, Hòa Bình nay là tỉnh Phú Thọ (Dân tộc Thái): Nơi đây là điểm sáng về phát triển du lịch cộng đồng gắn liền với thổ cẩm. Phụ nữ Thái không chỉ dệt thổ cẩm để bán sản phẩm mà còn mở các lớp học dệt, thêu cho du khách. Họ trực tiếp hướng dẫn du khách về các công đoạn từ xe sợi, nhuộm màu tự nhiên đến dệt từng đường kim mũi chỉ trên khung dệt cổ truyền. Du khách được tự tay làm ra một sản phẩm nhỏ như chiếc vòng tay, móc khóa hay thậm chí là một tấm vải nhỏ mang đậm dấu ấn cá nhân.
Đến Sapa, du khách dễ dàng bắt gặp hình ảnh những người phụ nữ Mông, Dao ngồi dệt hoặc thêu thổ cẩm bên khung cửa nhà. Nhiều gia đình đã biến một phần ngôi nhà của mình thành không gian trưng bày sản phẩm và xưởng dệt mini. Họ chia sẻ về ý nghĩa của từng họa tiết, từng màu sắc, câu chuyện về cuộc sống của mình qua những tấm thổ cẩm. Các tour du lịch khám phá bản làng thường bao gồm hoạt động thăm gia đình dệt thổ cẩm, mua sắm sản phẩm và thậm chí là trải nghiệm mặc trang phục truyền thống để chụp ảnh.
Phụ nữ Dao Đỏ ở Tả Phìn không chỉ bán các sản phẩm thổ cẩm trang trí mà còn sáng tạo ra các sản phẩm ứng dụng cao như túi xách, ví, khăn choàng, quần áo cách điệu, phù hợp với thị hiếu của du khách. Họ cũng tổ chức các buổi giới thiệu về quy trình làm thuốc tắm và dệt thổ cẩm, thu hút đông đảo du khách quốc tế.
Một tấm thổ cẩm không chỉ bán với giá trị vật liệu và công sức dệt, mà còn mang theo giá trị của trải nghiệm, của câu chuyện văn hóa. Du khách sẵn sàng chi trả cao hơn cho một sản phẩm mà họ đã trực tiếp tham gia làm hoặc được nghe kể về nguồn gốc, ý nghĩa của nó. Ngoài bán sản phẩm, các hoạt động trải nghiệm dệt, thêu, học hỏi về văn hóa thổ cẩm, thuê trang phục dân tộc… cũng mang lại nguồn thu đáng kể. Điều này giúp các gia đình dân tộc không chỉ phụ thuộc vào việc bán sản phẩm thô mà còn có thêm thu nhập từ dịch vụ. Khi có nhu cầu từ du khách, những người làm nghề được khuyến khích sáng tạo ra các mẫu mã mới, cải tiến chất lượng sản phẩm để đáp ứng thị hiếu đa dạng. Nhiều sản phẩm thổ cẩm đã được thiết kế lại để phù hợp hơn với cuộc sống hiện đại nhưng vẫn giữ được nét truyền thống.
Hoạt động du lịch trải nghiệm thổ cẩm tạo ra nhiều công việc cho người dân địa phương, từ người hướng dẫn, người bán hàng, đến các dịch vụ ăn uống, lưu trú homestay, giúp họ có thể làm việc ngay tại bản làng mà không cần phải di cư ra thành phố.
Câu chuyện về phụ nữ dân tộc thiểu số phát triển kinh tế từ thổ cẩm không chỉ là những con số tăng trưởng mà còn là những giá trị nhân văn sâu sắc: Chị Mùa Thị Pàng (dân tộc Mông, Sapa): Từ một người chỉ biết làm nông, chị Pàng đã cùng chồng mở homestay và phát triển dịch vụ dệt, thêu thổ cẩm cho du khách. Thu nhập của gia đình chị tăng lên đáng kể, đủ để nuôi các con ăn học và cải thiện cuộc sống. Chị tâm sự: “Mình vui lắm khi được kể cho du khách nghe về những đường thêu, những màu sắc trên bộ quần áo của mình. Họ hiểu hơn về người Mông, về văn hóa của mình.”
Hợp tác xã dịch vụ và dệt thổ cẩm Chiềng Châu là một mô hình thành công của phụ nữ Thái. Hợp tác xã không chỉ là nơi sản xuất thổ cẩm mà còn là điểm đến du lịch hấp dẫn. Các thành viên cùng nhau thiết kế sản phẩm, và chia sẻ lợi nhuận. Sự ra đời của hợp tác xã đã giúp chị em có tiếng nói hơn trong cộng đồng, tự chủ hơn về kinh tế và cùng nhau gìn giữ nghề truyền thống.
Nhiều tổ chức phi chính phủ đã hỗ trợ phụ nữ Mông ở Hà Giang (nay là Tuyên Quang) phát triển du lịch cộng đồng dựa trên thế mạnh thổ cẩm. Các chị em được tập huấn về kỹ năng giao tiếp, quản lý tài chính và phát triển sản phẩm du lịch. Nhờ đó, sản phẩm thổ cẩm không chỉ được bán tại địa phương mà còn vươn ra thị trường quốc tế qua các kênh thương mại điện tử.
Những câu chuyện này cho thấy, thổ cẩm không chỉ là sinh kế mà còn là niềm tự hào, là bản sắc giúp người phụ nữ dân tộc thiểu số tự tin, vững vàng hơn trong cuộc sống hiện đại.
Dù đạt được nhiều thành công, việc phát triển thổ cẩm gắn với du lịch vẫn đối mặt với không ít thách thức: Làm sao để vừa phát triển sản phẩm du lịch, đáp ứng thị hiếu thị trường mà vẫn giữ được những giá trị, kỹ thuật và họa tiết truyền thống nguyên bản của thổ cẩm, tránh sự thương mại hóa làm mất đi hồn cốt của nghề; Cần tiếp tục đào tạo kỹ năng làm du lịch, kỹ năng giao tiếp, ngoại ngữ cho người dân địa phương, đặc biệt là phụ nữ, để họ có thể tự tin làm chủ hoạt động du lịch của mình; Đảm bảo chất lượng sản phẩm thổ cẩm đạt tiêu chuẩn cao, đa dạng về mẫu mã nhưng vẫn giữ được nét đặc trưng để cạnh tranh trên thị trường; Cần có sự liên kết chặt chẽ hơn giữa các nhà làm du lịch, doanh nghiệp, và cộng đồng địa phương để đưa sản phẩm thổ cẩm đến với nhiều du khách hơn, cả trong và ngoài nước; Tăng cường quảng bá hình ảnh thổ cẩm và các hoạt động du lịch trải nghiệm thông qua các kênh truyền thông đa dạng, đặc biệt là mạng xã hội.
Để thổ cẩm tiếp tục là nguồn thu du lịch bền vững, cần có sự chung tay của Nhà nước trong việc ban hành chính sách hỗ trợ, các tổ chức phi chính phủ trong việc đào tạo, và đặc biệt là sự chủ động, sáng tạo của chính cộng đồng các dân tộc thiểu số.
Câu chuyện về những người phụ nữ miệt mài bên khung dệt, với đôi bàn tay khéo léo và trái tim kiên cường, đang dệt nên không chỉ những tấm vải đầy màu sắc mà còn là tương lai tươi sáng cho chính họ và cho bản làng. Thổ cẩm đang thực sự trở thành một điểm nhấn độc đáo, góp phần làm phong phú thêm bản đồ du lịch văn hóa Việt Nam, hấp dẫn du khách bằng vẻ đẹp của truyền thống và sức sống của hiện đại.
Trung tâm Thông tin du lịch
