Người dân bản Hà Lẹc chuẩn bị ẩm thực cho du khách khi đến tham quan. Ảnh: Báo Quảng Trị
Khi cộng đồng trở thành chủ thể du lịch
Những năm gần đây, du lịch Quảng Trị đã có sự tăng trưởng đáng kể về lượng khách, đồng thời chú trọng phát triển du lịch đi đôi với bảo vệ môi trường và di sản văn hóa. Đặc biệt, du lịch cộng đồng được xem là động lực phát triển bền vững, mang đến cơ hội giữ gìn và quảng bá những nét văn hóa đặc trưng của địa phương.
Điển hình là tổ Du lịch Văn hóa Cộng đồng (DLVHCĐ) phụ nữ Bru-Vân Kiều tại bản Hà Lẹc, xã Kim Ngân. Mặc dù mới thành lập cuối năm 2024, mô hình này đã cho thấy hiệu quả rõ rệt thông qua việc hợp tác với Bang Onsen Spa & Resort để đón khách trải nghiệm văn hóa và ẩm thực truyền thống. Các hoạt động như nghe dân ca, thưởng thức ẩm thực dân dã (măng rừng, đọt mây, cá lúi…), và tự tay làm bánh Ayơh đã tạo nên những trải nghiệm độc đáo cho du khách. Điều này không chỉ tăng thêm thu nhập cho người dân mà còn góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống.
Du khách trải nghiệm làm bánh Ayơh và thưởng thức các làn điệu múa hát của người Bru-Vân Kiều. Ảnh: Báo Quảng Trị
Hay như mô hình hoạt động của đội thuyền du lịch Phong Nha, đây là mô hình thể hiện rõ nét vai trò chủ thể của người dân địa phương trong việc tham gia và hưởng lợi trực tiếp từ các hoạt động du lịch. Với sự tham gia của hàng trăm hộ gia đình sinh sống ven sông Son, đội thuyền hoạt động một cách chuyên nghiệp, có tổ chức, dưới sự quản lý chặt chẽ của Trung tâm Du lịch Phong Nha – Kẻ Bàng phối hợp với UBND xã Phong Nha.
Điểm nổi bật của mô hình này là cơ chế điều phối khách công khai, minh bạch, đảm bảo công bằng giữa các thuyền viên thông qua việc quay vòng luân phiên. Nhờ vậy, không xảy ra tình trạng tranh giành khách, ép giá hay chèn ép lẫn nhau. Thu nhập của các hộ dân tham gia được ổn định và phân chia hợp lý, tạo điều kiện nâng cao đời sống người dân, đồng thời giúp họ gắn bó lâu dài với hoạt động du lịch. Bên cạnh đó, việc đội thuyền được tổ chức và vận hành bài bản còn góp phần xây dựng hình ảnh điểm đến Phong Nha-Kẻ Bàng thân thiện, chuyên nghiệp và văn minh trong mắt du khách trong nước và quốc tế. Các thuyền viên không chỉ đơn thuần làm nhiệm vụ đưa đón mà còn đóng vai trò như những hướng dẫn viên bản địa, giới thiệu về cảnh quan thiên nhiên, văn hóa địa phương, qua đó nâng cao trải nghiệm của du khách.
Định hướng phát triển du lịch bền vững
Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, du lịch cộng đồng tại Quảng Trị vẫn đối mặt với không ít thách thức. Chất lượng dịch vụ còn chưa đồng đều, tính chuyên nghiệp còn hạn chế do đa số các điểm du lịch do người dân tự vận hành còn nhỏ lẻ. Việc đào tạo kỹ năng mềm như giao tiếp ngoại ngữ, xử lý tình huống hay quản lý tài chính cho người dân vẫn cần được đẩy mạnh. Ngoài ra, việc du lịch tập trung vào một số tháng cao điểm mùa hè cũng dẫn đến thu nhập không ổn định cho người dân.
Để du lịch cộng đồng ở Quảng Trị phát triển mạnh mẽ và bền vững hơn trong thời gian tới, cần triển khai một loạt giải pháp mang tính hệ thống, đồng bộ và linh hoạt, phù hợp với đặc điểm vùng miền, văn hóa bản địa cũng như xu hướng du lịch hiện đại. Một trong những yêu cầu cấp thiết là xây dựng và áp dụng bộ tiêu chí chung về chất lượng cho các điểm đến du lịch cộng đồng. Bộ tiêu chí này không chỉ dừng lại ở những yếu tố cơ bản như vệ sinh môi trường, an toàn thực phẩm, cơ sở vật chất tối thiểu mà còn mở rộng đến yếu tố phi vật chất như thái độ phục vụ, khả năng giao tiếp với du khách, tính chuyên nghiệp và thân thiện trong cung cách đón tiếp.
Song song với đó, cần đẩy mạnh việc khuyến khích các hộ kinh doanh du lịch cộng đồng, hợp tác xã và các đơn vị quản lý điểm đến ứng dụng công nghệ số trong hoạt động quản lý và quảng bá. Việc sử dụng các nền tảng trực tuyến như website, mạng xã hội (Facebook, Instagram, TikTok…)… sẽ giúp nâng cao hiệu quả tiếp thị, dễ dàng kết nối với du khách trong và ngoài nước.
Một điểm nhấn quan trọng cần chú trọng là phát triển sản phẩm du lịch gắn với văn hóa bản địa một cách nguyên bản và sống động. Du khách không chỉ đơn thuần đến để ngắm nhìn, chụp ảnh hay xem các tiết mục biểu diễn văn nghệ, mà họ cần được hoà mình vào đời sống thường nhật của người dân địa phương: cùng sinh hoạt, cùng ăn uống, cùng tham gia các hoạt động lao động sản xuất, trò chơi dân gian, lễ hội truyền thống… Điều này đòi hỏi cộng đồng dân cư phải được đào tạo, nâng cao năng lực làm du lịch, đồng thời gìn giữ và phát huy các giá trị văn hoá đặc trưng, tránh biến tướng hay thương mại hóa quá mức khiến mất đi tính chân thực vốn có.
Nhà nổi thích ứng thời tiết. Ảnh: Oxalis
Bên cạnh đó, trước tác động ngày càng rõ rệt của biến đổi khí hậu, việc xây dựng các mô hình du lịch cộng đồng có khả năng thích ứng với thời tiết, thiên tai là rất cần thiết. Quảng Trị có thể học hỏi mô hình du lịch cộng đồng tại xã Tân Hóa (nay là xã Kim Phú), nơi đã biến lũ lụt thành lợi thế phát triển du lịch độc đáo với nhà phao và trải nghiệm chèo thuyền giữa làng ngập nước.
Từ những mô hình thành công này, Quảng Trị cần xây dựng chiến lược phát triển du lịch cộng đồng bền vững, hài hòa giữa bảo tồn văn hóa, phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Quan trọng nhất là tạo ra hệ sinh thái du lịch với sự tham gia chủ động của người dân địa phương, những người không chỉ cung cấp dịch vụ mà còn là chủ thể gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa đặc sắc của quê hương.
Trung tâm Thông tin du lịch
