(TITC) – Việt Nam sở hữu tiềm năng lớn để phát triển du lịch nông thôn (DLNT). Tuy nhiên, để biến tiềm năng này thành hiện thực, vấn đề bảo tồn văn hóa bản địa luôn là một thách thức quan trọng. Làm thế nào để phát triển mà không làm mất đi “hồn cốt” của văn hóa? Dù các quy định pháp luật đã nỗ lực tạo hành lang pháp lý, thực tế triển khai vẫn gặp nhiều khó khăn.
Văn hóa bản địa: Linh hồn của Du lịch nông thôn
Văn hóa bản địa chính là yếu tố tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt của DLNT. Du khách không chỉ tìm đến cảnh đẹp mà còn để sống chậm lại, trải nghiệm các lễ hội, tham gia vào nghề thủ công truyền thống hay thưởng thức món ăn quê nhà. Những giá trị này không chỉ mang lại sự khác biệt mà còn đóng vai trò nền tảng trong việc phát triển du lịch bền vững.
Khi được khai thác đúng cách, văn hóa bản địa trở thành sản phẩm du lịch đích thực, tạo ra giá trị kinh tế lâu dài. Tuy nhiên, nếu không chú trọng bảo tồn, du lịch nông thôn có thể bị thương mại hóa, mất đi bản sắc và sức hút lâu dài.
Hệ thống pháp luật Việt Nam trong những năm qua đã có những bước tiến quan trọng trong việc bảo tồn di sản văn hóa và phát triển du lịch. Luật Di sản Văn hóa sửa đổi, bổ sung chính là cơ sở cho việc bảo vệ di sản vật thể và phi vật thể. Các nghề truyền thống, như nghề làm nón lá Chuông (Hà Nội) hay gốm Bát Tràng, khi được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, sẽ nhận được sự hỗ trợ trong việc bảo tồn và phát triển du lịch nông thôn.
Bên cạnh đó, Luật Du lịch sửa đổi cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển du lịch gắn với giá trị văn hóa đặc trưng của từng vùng miền. Ví dụ, các khu du lịch quốc gia như Mộc Châu (Sơn La) hay làng du lịch Kon Pring (Kon Tum) đã phát huy được giá trị văn hóa bản địa trong phát triển du lịch.
Các quy định liên quan đến đất đai và xây dựng, như Luật Đất đai 2024 và Luật Xây dựng, cũng góp phần bảo vệ di tích, làng nghề, và cảnh quan truyền thống, là yếu tố quan trọng đối với du lịch nông thôn.
Phố cổ Hội An điểm đến hấp dẫn du khách (ảnh: Hồng Lụa)
Thực tiễn và thách thức
Mặc dù có những tiến bộ rõ rệt, nhưng việc thực thi pháp luật và quản lý du lịch nông thôn vẫn gặp nhiều khó khăn. Một trong những thách thức lớn nhất là sự thiếu đồng bộ giữa các quy định pháp luật, dẫn đến khó khăn trong việc áp dụng tại các địa phương. Hơn nữa, khả năng giám sát và thực thi tại cơ sở còn yếu, khiến nhiều quy định không thực sự đi vào đời sống.
Điều này không chỉ gây khó khăn trong việc bảo tồn mà còn làm mất đi giá trị văn hóa. Làng nghề có thể bị thương mại hóa, các lễ hội trở nên sân khấu hóa quá mức và làm mất đi ý nghĩa tâm linh ban đầu. Việc bảo tồn di sản, làng nghề đòi hỏi nguồn tài chính lớn, trong khi ngân sách địa phương thường hạn hẹp, và việc huy động vốn từ xã hội hóa còn gặp nhiều khó khăn.
Một trong những ví dụ tiêu biểu trong việc bảo tồn và phát triển du lịch nông thôn là Hội An. Mặc dù không hoàn toàn thuộc DLNT, nhưng Hội An đã thành công trong việc giữ gìn di sản văn hóa trong bối cảnh du lịch phát triển mạnh mẽ từ những năm 1990. Chính quyền địa phương đã triển khai một chiến lược bảo tồn toàn diện, bao gồm quy hoạch bảo vệ di tích, trùng tu nhà cổ, và áp dụng các quy định nghiêm ngặt về bảo tồn kiến trúc cổ. Các khu phố cổ được bảo vệ nghiêm ngặt, phương tiện giao thông hạn chế, giữ gìn không gian yên bình cho du khách.
Đặc biệt, Hội An đã biến di sản thành sản phẩm du lịch có giá trị cao, như các homestay từ nhà cổ, trải nghiệm các nghề thủ công truyền thống và các lễ hội như “Đêm Rằm phố cổ.” Người dân ở Hội An không chỉ là người giữ gìn di sản mà còn tham gia trực tiếp vào quá trình cung cấp dịch vụ du lịch, hưởng lợi từ du lịch.
Tuy có những thành công như Hội An, DLNT Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Du lịch phát triển nóng có thể dẫn đến việc biến dạng văn hóa, đặc biệt ở các vùng sâu, vùng xa. Những sản phẩm làng nghề sản xuất ồ ạt, lễ hội bị thương mại hóa, và việc bảo tồn di sản đụng phải những vấn đề tài chính khó khăn.
Thêm vào đó, việc thiếu đội ngũ cán bộ có chuyên môn, sự thiếu nhận thức về giá trị lâu dài của văn hóa bản địa, và sự phát triển không đồng bộ giữa du lịch và bảo tồn văn hóa đã và đang tạo ra những xung đột. Một phần người dân cũng thiếu hiểu biết về giá trị của di sản, dễ bị cuốn theo lợi ích trước mắt.
Tuy nhiên, trong thách thức luôn có cơ hội. Nhu cầu du lịch trải nghiệm, du lịch văn hóa đang tăng mạnh, tạo cơ hội cho các địa phương có di sản đặc sắc phát triển. Chính phủ cũng đang có những chính sách ưu tiên cho DLNT và bảo tồn văn hóa, thể hiện qua các chương trình quốc gia và nghị quyết chuyên đề.
Sự phát triển của công nghệ số cũng mở ra cơ hội quảng bá và kết nối du khách, tạo điều kiện thuận lợi cho việc quản lý và bảo tồn di sản văn hóa. Quan trọng nhất, tinh thần gìn giữ bản sắc văn hóa của các cộng đồng và sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân là yếu tố quan trọng để phát triển du lịch nông thôn bền vững.
Để tận dụng các cơ hội và vượt qua thách thức, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan, cộng đồng và doanh nghiệp. Cần tiếp tục rà soát và bổ sung các quy định pháp lý để tạo sự đồng bộ giữa các luật, từ Luật Di sản Văn hóa, Luật Du lịch, Luật Đất đai cho đến các Nghị định, Thông tư hướng dẫn cụ thể. Ngoài ra, chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng và đào tạo cần được triển khai mạnh mẽ để hỗ trợ các dự án DLNT.
Việc nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ các cấp, xây dựng quy hoạch phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa là cần thiết. Cùng với đó, công tác tuyên truyền giáo dục để nâng cao nhận thức của người dân về giá trị văn hóa bản địa là yếu tố không thể thiếu.
Hơn nữa, cần xây dựng các mô hình du lịch cộng đồng, nơi người dân đóng vai trò chủ thể, trực tiếp tham gia quản lý và hưởng lợi từ du lịch. Các cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân và quỹ bảo tồn di sản cũng cần được đẩy mạnh.
Khi chúng ta thành công trong việc cân bằng giữa phát triển du lịch và bảo tồn văn hóa, DLNT sẽ không chỉ mang lại lợi ích kinh tế bền vững mà còn góp phần gìn giữ những giá trị văn hóa sâu sắc của dân tộc Việt Nam. Đây là thời điểm vàng để các bên liên quan cùng hành động, biến DLNT thành một trụ cột vững chắc trong bức tranh du lịch tổng thể của quốc gia.
Trung tâm Thông tin du lịch
